In het voorjaar dagen stieren van sociale, jaarrond aanwezige runderkuddes elkaar uit. De sterkste stier mag de tochtige (op dat moment vruchtbare) koe benaderen om mee te paren. Onderdeel van het machtsvertoon is het opgooien van wolken zand en het woelen in zogenaamde stierenkuilen. Als twee stieren in hun onderlinge strijd van geen wijken willen weten, wie mag dan paren met de tochtige koe?
Deze kuil is van mij
Meestal gebruiken meerdere stieren samen eenzelfde kuil, maar in het voorjaar van 2024 is dat anders. ‘Stierenkuil Bisonbaai-Zuid' in de Ooijpolder bij Nijmegen wordt intensief bezocht door één Gallowaystier. Zijn graaf- en schuuractiviteiten zijn veel intenser dan in enig voorafgaand seizoen sinds het begin van het onderzoek naar de ecologie van stierenkuilen in 2018. Insecten krijgen nauwelijks de kans om nesten te maken in de steilrand. De activiteit duidt op een machtsstrijd tussen de plaatselijke stier die het hele seizoen de kuil claimt en een uitdager.
Op donderdag 22 augustus 2024 zijn natuurkenners Peter Twisk, Ton Stokwielder en Jeroen Helmer, getuige van de climax in deze strijd.
Zinderende strijd
“Wat direct opviel is dat er meer aan de hand was dan een tussentijdse krachtmeting,” zegt Ton Stokwielder. “Net als een nijlpaard doet, hebben beide stieren voor dit speciale moment hun poep met hun staart over de billen gewreven. Dit doen ze alleen bij een intense onderlinge strijd. Op een gegeven moment stopte het loeien en stonden de dieren compleet in freeze, stijfbevroren vrij dicht bij elkaar.
Dit duurde bijna een minuut. De extreme stress van de stieren, de zinderende spanning was zelfs voelbaar voor ons als mens. Het wekte bij mij een bepaalde onverklaarbare angst op. Bewegingsloze stieren, doodse stilte, terwijl de spanning op de lijven zichtbaar en voelbaar was.”
Op een bepaald moment besluit de uitdager dat het welletjes is. Hij doorbreekt de freeze en loopt de helling af naar de koe. Dat laat de ander niet gebeuren en snijdt hem de pas af. Onderaan de helling in een andere stierenkuil komt het tot een felle confrontatie. In een wolk van stof en zand draaien de twee met de koppen tegen elkaar om elkaar heen. Het derde stiertje maakt van de consternatie gebruik om een paringspoging te wagen met de koe, die hem echter niet zover laat komen.
De kudde staat achter de keuze
Het hele tafereel duurt maar twintig minuten. Geen van de andere runderen komt in actie als het koppel wegloopt. De afgewezen stier, hoe gefrustreerd hij ook is, laat het paar begaan. De keuze van de koe wordt kennelijk door elk rund van deze groep erkend.
“Uit ervaring weten we dat een stier ongeveer een week lang bij de koe zal blijven, hoewel ze maar hooguit één dag tochtig is. Tijdens dit intieme samenzijn ontpopt de stier zich als een tedere romanticus: hij likt regelmatig haar vacht en buigt takken van struiken naar haar toe, zodat zij de sappigste blaadjes kan eten. Zijn gezelschap voorkomt dat andere stieren met haar paren,” zegt Jeroen Helmer, ecoloog bij ARK Rewilding Nederland.
“Door selectie van de meest geschikte partner aan de runderen zelf over te laten, ontwikkelen ze als soort onbewust eigenschappen waarmee ze het best aangepast zijn aan een veranderende omgeving. Wij geven bij ARK ruimte aan natuurlijke processen zoals kringloopprocessen, begrazing en predatie. Een natuurlijk kuddegedrag is daar een belangrijk onderdeel van. Een min of meer gelijke koe-stierverhouding versterkt het competitiegedrag, waardoor onder andere stierenkuilen ontstaan. Veel pionierplanten en insecten profiteren hiervan.”
Staatsbosbeheer heeft de terreinen en de verantwoordelijkheid voor de kuddes in de Gelderse Poort bij Nijmegen overgenomen van ARK Rewilding Nederland. Hierdoor kunnen tot in lengte van jaren sociale kuddes runderen en paarden jaarrond hun natuurlijke gedrag vertonen en hun invloed op de vegetatie en fauna (en vice versa) uitoefenen.
Zelf op ontdekkingstocht in de Gelderse Poort? Een bijgewerkte versie van de struinkaart is nu verkrijgbaar!