In woonwijken, in natuurgebieden, op flatjes en bij boerderijen; overal vind je katten. Dit zijn huiskatten. De meeste worden door mensen verzorgd, sommigen leven in de natuur en zorgen voor zichzelf. Verwilderde huiskatten zijn echter geen wilde katten, ook al lijken cyperse katten qua vacht op wilde katten. De wilde kat is een eigen soort, die wel verre familie van onze huiskat is. De wilde kat kwam zelfs al lang vóór de huiskat in Nederland voor. Lang was de wilde kat weg, maar de wilde kat is nu helemaal terug. ARK deed onderzoek naar de wilde kat in Nederland en ontwikkelt extensief begraasde natuurgebieden waar de wilde katten muizen kunnen vangen.
Een wilde kat is geen huiskat
Een wilde kat is grijs, bruin of soms rossig, met een donkere tekening, die op de flanken meestal wat vager is. De staart is dik, met drie tot vijf zwarte ringen, en eindigt in een stompe zwarte punt. Over de rug loopt een zwarte streep, de aalstreep, die eindigt vóór de staart. Sommige huiskatten hebben ook een aalstreep, maar deze loopt vrijwel altijd door over de staart. Ook de licht vleeskleurige neus is een kenmerk van wilde kat. Tenslotte zijn de voetzolen van een wilde kat alleen bij de tenen zwart of donker gekleurd (het deel dat de grond raakt als de kat loopt). Bij een huiskat is de hele voetzool zwart of donker gekleurd. Naast deze uiterlijke kenmerken zijn onder meer darmlengte en schedelvorm onderscheidend, maar dat is in het veld natuurlijk niet zichtbaar. Het blijft moeilijk om in het veld een wilde kat te onderscheiden van een cyperse huiskat, of een kruising tussen een wilde kat en een huiskat. Vaak kan alleen DNA-onderzoek echt uitsluitsel bieden.
De wilde kat werd lang gezien als een echt bosdier. Tegenwoordig weten we dat dat wat genuanceerder ligt. Een groot deel van de dag brengt hij inderdaad in de beschutting van bos door, en hoe ouder en gevarieerder dat bos is, hoe meer de wilde kat het naar de zin is. Hij rust onder omgevallen bomen, in dassenburchten, in holle bomen en in andere natuurlijke holtes, of onder houtstapels, ook een favoriete plek om jongen te krijgen. Voedsel zoeken doet een wilde kat echter vooral in ruige graslanden, langs bosranden en op kapvlakten, plekken waar veel (woel-)muizen leven, zijn hoofdvoedsel. Daarnaast eet een kat spitsmuizen, vogels, amfibieën, reptielen, vissen en insecten. In tijden van voedselschaarste eet een wilde kat zelfs aas.
Wilde katten in Nederland
De laatste jaren worden er steeds vaker wilde katten gezien in Nederland. In 2002 werd een doodgereden dier gevonden in Vaals, in 2006 betrapte onderzoeker Jaap Mulder er een in het Bovenste Bos bij Epen, en in 2013 liet de wilde kat zich zelfs twee keer in Zuid-Limburg zien. Sinds 2014 worden regelmatig wilde katten gezien in het Vijlenerbos en werden voor het eerst sinds eeuwen wilde katten in de vrije natuur geboren. Onderzoek met cameravallen in 2017 toont aan dat er minimaal 14 wilde katten aanwezig zijn in Nederland. Bovendien breidde de wilde kat zich uit van het Vijlenerbos naar andere nabij gelegen bosgebieden. Ook in de provincie Noord-Brabant is de wilde kat in aantocht. In het zuidoosten van Brabant zijn met cameravallen de eerste waarnemingen van de wilde kat al gedaan (Strabrechtse heide 2015 en 2018). En enkele jaren eerder werd een exemplaar gespot in het Limburgse deel van het naburige Kempen-Broek.
De vestiging van wilde katten in Nederland is bijzonder, want waarschijnlijk verdween deze kat al in de Middeleeuwen. De dieren die nu in Zuid-Limburg leven zijn afkomstig uit de Eifel of de Ardennen, plekken waar de soort zich succesvol uitbreidt. Omdat de populatie daar groeit, gaan jonge dieren zwerven op zoek naar een eigen leefgebied en een partner. Zo komen ze in Nederland terecht.
Wat doet ARK voor de Wilde kat?
Om de wilde kat een handje te helpen om zich in Nederland te vestigen, onderzoekt en verbetert ARK de routes waarlangs de wilde kat Nederland kan binnen komen.
- In Limburg
Het nieuwe ARK-project ‘Opmars van de Limburgse kat, een groene loper voor de wilde kat in Limburg’ is zomer 2021 in volle vaart van start gegaan. Het project valt binnen het programma ‘Actieve soortenbescherming 2020-2024’ van de provincie Limburg. De ambitie is om de Wilde kat, die in het uiterste zuiden van Limburg vaste voet aan de grond heeft gekregen, betere mogelijkheden te bieden voor migratie en vestiging in de rest van Zuid-Limburg én in Midden-Limburg.
In opdracht van de provincie Limburg schreef ARK eerder een soortbeschermingsplan voor grote roofdieren. De wilde kat is een belangrijke soort in dit plan. ARK ontwikkelde ook natuurgebieden grenzend aan en in de buurt van het Vijlenerbos die het hele jaar door extensief begraasd worden. Dit zorgt er voor dat ze voor de wilde kat heel geschikt zijn, met veel voedsel en voldoende schuilplaatsen. Natuurlijk is dat niet alleen goed voor de wilde kat, maar ook voor heel veel andere soorten. ARK ontwikkelde gebieden in de gemeenten Vaals en Gulpen-Wittem maar ook andere delen van het zuiden van deze provincie zijn geschikt als leefgebied. De verwachting is dat de wilde kat zich vanuit Zuid-Limburg zich zal gaan verspreiden naar andere delen van de provincie. Ook in de omgeving van Weert werden nieuwe natuurgebieden ontwikkeld, in het grensoverschrijdende Kempen-Broek. Vanwege de wildheid en de uitgestrektheid van het Kempen-Broek is dit gebied ook heel geschikt voor wilde katten. In 2012 werd zelfs al een kat waargenomen in het Vlaamse deel van het Kempen-Broek. Daarnaast liggen door de hele provincie geschikte leefgebieden. ARK zet zich er voor in deze gebieden met elkaar te verbinden. Om meer te weten te komen van het terreingebruik van de wilde kat in Zuid-Limburg zijn in 2014 in totaal drie dieren gevangen en voorzien van een halsbandzender. Zo kunnen we achterhalen waar het dier wanneer is. Met deze kennis kunnen we natuurgebieden en groene verbindingen daartussen nog beter geschikt maken voor de wilde kat. In de winter van 2023 zijn opnieuw wilde katten gezenderd.
ARK voerde het soortbeschermingsplan grote roofdieren uit met subsidie van de Provincie Limburg. Ook de Nationale Postcode loterij draagt bij aan de financiering. ARK werkt samen met veel nationale en plaatselijke organisaties, zoals Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, wildbeheereenheden, de Jagersvereniging, IKL, gemeenten en de afdeling natuur en milieu van het Waals ministerie.
- In Brabant
Samen met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de Zoogdiervereniging heet ARK de wilde kat ook welkom in Brabant. Dat doen we met steun van de provincie Noord-Brabant door ontwikkeling en verbetering van leefgebied en verbindingen voor deze zeldzame inheemse diersoort. Het gaat dan onder meer om omvorming van eentonige naaldbossen naar gevarieerde, structuurrijke loofbossen, ontwikkeling van brede, struweelrijke bosranden, ontsnippering bij wegen in of langs bosrijke natuurgebieden en omvorming van intensief begraasde en kort gemaaide graslanden naar extensief begraasde, structuurrijke graslanden. Door nu te werken aan de verbetering van zijn leefgebied en een betere bereikbaarheid van geschikt leefgebied, is de kans groot dat de soort zich straks definitief vestigt in Brabant. Tegemoetkomen aan de eisen van de wilde kat aan zijn omgeving, betekent automatisch ook een ecologische impuls voor veel andere soorten planten en dieren. In die zin staat de wilde kat symbool voor een robuust natuurlandschap.
Waarom?
De wilde kat stelt hoge eisen aan zijn leefgebied. Net als veel andere roofdieren laat de aanwezigheid van een populatie wilde katten zien dat het gebied ecologisch goed functioneert. Er is voedsel, schuilgelegenheid, ruimte, rust en wildheid voor een relatief groot dier, en bovendien kan de soort zich goed door het landschap verplaatsen om nieuw leefgebied of een partner te vinden. Kortom; als het voor wilde katten goed genoeg is, is het dat ook voor heel veel andere soorten!
Roofdierengids
Voor het herkennen van de wilde kat en een groot aantal andere roofdieren in Nederland heeft ARK een roofdierengids uitgegeven. De vernieuwde uitgebreidere editie van 2021 is hier te bestellen.
