Goudjakhals

Naast de wolf is nu ook de goudjakhals in opmars in Europa. Deze middelgrote hondachtige komt sinds de laatste ijstijd voor in Zuidoost-Europa en grote delen van Azië, van de Balkan tot Thailand en van het Midden-Oosten tot aan Oostenrijk. In West-Europa komt de jakhals van oorsprong niet voor. In Oost-Afrika leven nog twee soorten: de zadeljakhals en de gestreepte jakhals. En om het nog moeilijker te maken, leeft in Noord-Afrika ook de gouden wolf, een soort die nauwer verwant is aan de wolf dan aan de goudjakhals, maar uiterlijk als twee druppels water op de laatste lijkt.

Uitbreiding

De laatste jaren breidt de goudjakhals zich in Europa uit in noordelijke en westelijke richting. De eerste voortplanting in Oostenrijk en Italië is al een feit en zwervende dieren zijn aangetroffen in veel landen in Noordoost-Europa; in Zwitserland, Duitsland en zelfs Denemarken. Recent is twee keer een goudjakhals waargenomen op ‘loopafstand’ van de Nederlandse grens in Duitsland. De eerste waarneming was in mei 2015 bij Cuxhaven op 110 kilometer van de Nederlandse grens bij Groningen. De tweede waarneming werd gedaan in augustus 2015 ten noordoosten van Frankfurt, op 220 kilometer van de Nederlandse grens bij Limburg. Een rondzwervende goudjakhals kan zo’n afstand in een week of twee overbruggen.

Ook langer geleden werden goudjakhalzen waargenomen in Duitsland; in 1996 in een bruinkoolgroeve in Cottbus. Dit dier werd in 1998 geschoten. In 2004 werd in dezelfde omgeving weer een goudjakhals waargenomen.

Op 19 februari 2016 werd de eerste goudjakhals in Nederland aangetoond met een fotoval op de Veluwe.

Uiterlijk

De jakhals lijkt erg op een kleine wolf, met verhoudingsgewijs kortere poten, staart en oren, en een spitsere snuit. De vacht is rossig bruin tot goudrood, met vooral in de winter op de rug vaak wat zwart. Anders dan bij alle andere hondachtigen zijn bij goudjakhals de zooltjes van de twee voortenen aan de achterzijde met elkaar vergroeid. Dit levert een unieke pootafdruk op, die gemakkelijk te onderscheiden is van vos, wolf of hond.

Een jakhals gezien? Meldt dit via wolveninnederland.nl.

Net als de wolf leeft de jakhals in roedels. Een roedel bestaat uit een monogaam ouderpaar met hun jongen. Na twee jaar zoeken de jongen een eigen leefgebied. Anders dan wolven jagen jakhalzen altijd alleen. Jakhalzen communiceren net als wolven over lange afstanden met elkaar door te huilen. Maar dit klinkt hoger en meer keffend en klagend in vergelijking tot een wolf. In april en mei worden de jongen geboren. Jakhalzen kunnen grote worpen voortbrengen, wat bijdraagt aan hun soms snelle uitbreiding. De jongen komen ter wereld in een zelf gegraven hol, een overgenomen vossen- of dassenhol, maar soms ook in een leger in het kreupelhout of ondoordringbare ondergroei.

Biotoop

Qua voedsel- en biotoopvoorkeur lijkt de jakhals meer op een vos. Het is een echte opportunist die kan leven in uiteenlopende biotopen, van halfwoestijn tot moeras. Hij schuwt menselijke nabijheid niet. Soms zoekt de jakhals zelfs mensen op om zich te voeden met kleine huisdieren en afval. In gebieden waar ook wolven voorkomen, leven jakhalzen vaak in gebieden die wolven mijden. Vaak komen jakhalzen voor in kleinschalige landschappen met zowel natuur- en cultuurgebieden. Een aandeel ondoordringbaar kreupelhout is daarin belangrijk. Jakhalzen lijken in Europa grote open vlaktes te mijden.

Voedsel

Jakhalzen zijn alleseters, maar kleine dieren vormen de basis van hun dieet. Daarbij gaat de voorkeur uit naar knaagdieren, waaronder hazen, muskusratten en beverratten. Daarnaast worden ook lammetjes, veulens en kalfjes van hoefdieren gegeten of kleinere hoefdieren zoals reeën en gazelles. Lokaal leidt dit soms tot problemen met de bevolking. Echter in de meeste landen veroorzaken jakhalzen aanzienlijk minder schade dan de lokale wolven of verwilderde honden. Wortels, knollen en vruchten worden naargelang het jaargetijde ook gegeten. Daarnaast wordt aas en afval gegeten.

De aanwezigheid van open vuilstorten waar jakhalzen voedsel kunnen vinden leidt soms tot hoge dichtheden. De oorzaken voor de huidige snelle groei van de populatie en de uitbreiding naar nieuwe gebieden is onbekend, maar wordt vermoedelijk vooral door mensen veroorzaakt. Niet alleen door het aanbieden van extra voedsel, maar ook door bejaging van zijn grote concurrent de wolf. Klimaatverandering lijkt een te verwaarlozen invloed te hebben, hoewel er ook bronnen zijn die de verminderde sneeuwval wel noemen als mogelijke oorzaak van het noordwaarts oprukken van de goudjakhals.

Gevolgen

Wat een eventuele vestiging van jakhalzen naar Nederland voor gevolgen heeft valt nog niet te zeggen. Wat de gevolgen voor de natuur precies zijn is moeilijk te voorspellen. Bij een vestiging is het interessant om te zien welke niche deze nieuwe soort inneemt. De bijnaam “rietwolf” in Hongarije en Oostenrijk doet vermoeden dat hij moerassen als leefgebied in Nederland kan benutten. Wellicht zal hij vossen weghouden uit zijn territorium, en eventueel aanwezige wolven mijden. Mogelijk ook dat goudjakhalzen meer dan vossen jonge schapen of geiten prederen. Hoewel de schade naar verluid minder is dan bij wolven kunnen net als bij deze soort schrikdraad en kuddewaakhonden voor een goede preventie zorgen.

Qua wilde hoefdieren zullen vooral reeën en jonge damherten op het menu staan en in mindere mate edelhertkalfjes. In een gebied als de Amsterdamse Waterleidingduinen zouden jakhalzen dan ook een natuurlijke rem op de damhertenpopulatie kunnen vormen, vooral ook omdat ze kleinere territoria hebben dan wolven en dus in hogere dichtheden voor kunnen komen. Net als de vos zal ook de goudjakhals proberen ganzen en hun eieren en jongen te verschalken, wat lokaal een rem zet op ganzenpopulaties. Goudjakhalzen blijken bovendien erg effectief in het bejagen van muskusratten en beverratten, wat voor Nederland een interessant gegeven is.

Bescherming

De goudjakhals is in Europa beschermd onder diverse wetten. Voor de goudjakhals geldt in elk geval de Biodiversiteitswet van 1992 (Convention of Biological Diversity), De Bern-conventie uit 1979 en de Habitatrichtlijn uit 1992, bijlage V. Aangezien de goudjakhals zijn nieuwe leefgebieden zelfstandig bereikt, wordt het als natuurlijke areaal-uitbereiding gezien en geniet de soort bescherming onder de Habitatrichtlijn (Trouwborst 2015). Goudjakhals valt echter niet onder de CITES-afspraken uit 1973 en ook niet onder de CMS uit 1979 (Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals).

De goudjakhals is dus een Europees beschermde soort die op eigen kracht zijn verspreidingsgebied uitbreidt. Hiermee is de goudjakhals ook inheems en beschermd in Nederland, hoewel deze nog niet als zodanig is opgenomen in de Wet Natuurbescherming. Dit betekent ook dat er geen landelijke schaderegeling is. In Gelderland vergoedt de provincie de schade, net zoals bij de wolf.