“Je kan toch wel over een sloot springen hè?” vraagt Sjors de Kort, beheerder van Brabants Landschap. We staan midden in De Mortelen, een natuurgebied in Het Groene Woud tussen Boxtel en Best. Dankzij ARK Rewilding Nederland en Brabants Landschap leven in dit gebied weer edelherten. Door de komst van een natuurbrug over het spoor, is hun leefomgeving fors uitgebreid. We nemen een kijkje bij de brug om met eigen ogen de effecten te zien van grenzeloze natuur. En dat is bijzonder: eigenlijk is dit gebied van de natuur en niet bedoeld voor mensen. De weg er naartoe is dus niet alledaags.
Edelhert maakt ruimte voor andere soorten
Tussen de gebieden De Mortelen en De Scheeken liggen de A2 en een drukke spoorlijn. Over de snelweg lag al een natuurbrug. De nieuwe natuurbrug over het spoor zorgt er sinds augustus 2020 voor dat de gebieden helemaal gekoppeld zijn. ARK was betrokken bij de inrichting van het gebied zodat het edelhert er optimaal van kan profiteren. Door grenzen tussen natuurgebieden te overbruggen, krijgt de natuur meer ruimte.
Bijzondere soorten
Beheerder Sjors de Kort vertelt enthousiast over ‘zijn’ natuurgebied zodra onze wandeling in De Mortelen begint. Het gebied is onderdeel van 3000 hectare aaneengesloten natuur in Het Groene Woud. Daarbinnen is 360 hectare omheind edelhertenleefgebied. Sjors vertelt dat je in dit gebied naast het edelhert veel andere bijzondere soorten vindt: de kleine ijsvogelvlinder, de eenbes, de slanke sleutelbloem, orchideeën, de houtsnip, de wespendief en de boomkikker. “De boomkikker moet gevarieerde randen hebben zoals braamstruweel en bosranden. Die kun je als beheerder zelf maken, maar je kunt het werk ook aan het edelhert overlaten.”
Boomkikkers
Edelherten en runderen die hier leven, kunnen binnen het natuurgebied nu vrijelijk grazen op open plekken en schuilen in het bos. “Het hert maakt dichte braambossen open en de randen mogen voor een deel dichtlopen met struikgewas. Dus de harde grenzen bij de weides vervagen door de herintroductie van het edelhert en dat zorgt voor verandering van het landschap.” Die overgangen tussen dicht bos en open weide zijn rijk aan natuur. Bepaalde plantsoorten als de bosanemoon profiteren op lange termijn van meer licht in het dichte bos. Andere soorten hebben al veel sneller een plek gevonden in de nieuwe bosranden. “Het gaat hier heel erg goed met de boomkikker die in de braamstruwelen zit,” zegt De Kort tevreden.
Op safari in Brabant
We lopen verder. Onderweg komen we op het opengestelde wandelpad wandelaars tegen in camouflagekleding en met grote camera’s. “Heb je ze gezien of niet?” vraagt De Kort. Het geeft het gevoel dat we op safari zijn in eigen land. “Dat is het mooie van het terugbrengen van zo’n soort: mensen kunnen er ook van genieten,” zegt hij. We naderen het edelhertengebied en de sloot, waar De Kort al voor waarschuwde. Met een kleine sprong bereiken we met droge voeten de overkant. De eerste sporen van edelherten verschijnen op het pad. We lopen langs dassen- en reeënwissels en Sjors wordt steeds enthousiaster. “Als beheerder ga je echt voor zo’n gebied. Ik zeg niet dat je er verliefd op wordt, maar toch eigenlijk bijna wel.” Achter de meidoornstruiken doemt de natuurbrug voor ons op.
Sporen volgen naar het edelhert
Natuurbrug De Mortelen is een indrukwekkend bouwwerk van vijftig meter breed en veertig meter lang. Sinds de opening in februari 2020 is er heel wat veranderd in het natuurgebied. De herten hadden de passage al binnen een paar dagen na opening gevonden. De groep bestond toen uit zo’n 35 herten. “Met de uitbreiding van het leefgebied zijn de aantallen nu in 2024 gegroeid naar ongeveer 65 volwassen dieren en 30 à 40 kalveren”, vertelt Bram. “Zo begint het langzaam wel een serieuze populatie edelherten in Brabant te worden. In de bronsttijd zoeken de mannetjes en vrouwtjes elkaar op, maar de rest van het jaar leven ze in gescheiden groepen. We zien dat de verschillende groepen voorkeuren hebben voor bepaalde plekken.”
Zelf-medicatie bij edelherten
Een groep wetenschappers, beheerders en collega’s uit andere gebieden monitort de grote kudde edelherten. “We zien mooie effecten van hertenbegrazing: het zijn meer fijnproevers dan de runderen, waardoor er fijnmaziger overgangen ontstaan in het landschap. Ook interessant: rond mei als de kalveren worden geboren, gaan de herten brandnetels eten. Brandnetel is een medicinale plant. Het heeft niet alleen een zuiverende werking op het bloed, maar ook op de baarmoeder. Het helpt de hinden dus herstellen na het werpen van de jongen.”
“Het leven brult de grond uit”
Met 1 edelhert per 4 hectare is het belangrijk om in de gaten te houden of er niet teveel gegraasd wordt. “Maar hier kan dit. Leembossen zijn rijke, natte gebieden. Het leven brult de grond uit”, zegt Houben. “We zien niet dat plantensoorten onder druk staan, of dat we soorten verliezen. We leren steeds meer. Nu moeten we bekijken hoe we omgaan met die hoge aantallen herten en het management en afschot ervan. Natuurlijk hopen we dat de grote roofdieren die rol pakken.”
“De brug is een natuurgebied op zichzelf”
Op onze wandeling naar de natuurburg zien we paadjes en vaste wissels langs de bosrand. Ook dassen en vossen maken zichtbaar gebruik van de brug: we volgen sporen en uitwerpselen. Op de brug zelf zijn verschillende ondiepe poelen te vinden waar boomkikker en kamsalamander leven. We spotten een roodborsttapuit op een boomstronk. “De brug is een natuurgebied op zichzelf,” aldus Sjors. Dan, plotseling: “Kijk! Je hebt geluk.” Vanaf het hoogste punt van de wildpassage zien we, heel in de verte, vier grote edelherten grazen in een bosweide.
Onbegrensd natuurgebied?
De huidige populatie edelherten heeft vooralsnog genoeg ruimte binnen het huidige gebied. Het zou mooi zijn als ze ooit de volledige 3.000 hectare geschakelde natuur konden gebruiken, volgens Sjors De Kort. Waarom dat nu nog niet kan? “Landbouwschade en verkeersveiligheid zijn belangrijke redenen,” stelt hij. “Er lopen nog altijd openbare wegen door het gebied, dus één grote wildernis zal het voorlopig niet worden. Misschien kunnen de edelherten over een aantal jaar vrij in Het Groene Woud leven. Dromen moet je wel hebben.”
Tekst: Marjolein Bezemer (Inkt & Aarde)
Dit artikel is in opdracht geschreven ter gelegenheid van ARK35. Voor onze verjaardag nodigden we verschillende journalisten uit om met een frisse blik mee op pad te gaan in de zeven ARK-gebieden.