ARK-ers beleven natuurlijke oplossingen in 'het afvoerputje’.

24-10-2024
Gerben Overweg
Projectleider Educatie
Een flinke plensbui trekt over als we met meer dan dertig collega’s aankomen op camping Polderland bij de Biesbosch. Als nieuwe ARK-er ben ik heel benieuwd naar het gebied dat we de Rijn-Maasmonding noemen.

We kamperen er twee dagen om voorbeelden van natuurlijke oplossingen van dichtbij te beleven. ARK Programmaleider Anke Dielissen en projectmedewerker Thijmen van Heerde vatten dit werk mooi samen: “De natuur biedt zelf de oplossingen. Daarom herstelt ARK die natuur.” 
De bui vind ik een mooie test om te kijken hoe het met de afwatering van Nederland is gesteld. Eigenlijk kun je heel Nederland zien als de delta van West-Europa, een afvoerputje dat steeds vaker overloopt. Tegelwippen in de achtertuin om water weg te laten lopen is dan niet genoeg. Ook een natuurlijker riviersysteem is daarvoor nodig. Meer ruimte geven aan die rivier en de getijden zorgt voor een veiliger kustgebied. Met daarbij een gezonde bodem die werkt als een spons. Dat zorgt voor een betere verdeling van het overtollige water.  

Opgaves en belangen in de Rijn- Maasmonding

Anke en Thijmen gidsen ons langs twee kenmerkende plekken voor dit gebied; Eiland Tiengemeten en Het Eiland van Brienenoord. Anke somt op: “In dit getijdengebied spelen verschillende belangen in en rond het water; watermanagement; waterveiligheid, verzilting, bevaarbaarheid van de rivieren, grondwaterpeil, drinkwatervoorziening, industrie, woningbouw, recreatie, noem maar op.” Geen eenvoudige opgave lijkt me! Ik ben heel benieuwd naar die oplossingen die ARK inbrengt.

ARK herstelt natuur in het getijdengebied

“Je moet creatief zijn om in dit drukbevolkte gebied nog natuur te herstellen”, vertelt Anke. Met partners en gemeentes lukt het om postzegels natuur aan elkaar te plakken en daarmee weer een natuurlijker getijdenlandschap te laten ontstaan. Als door eb en vloed het rivierslib weer de oevers ophoogt en die oevers weer begroeien en dood hout mag blijven liggen, dan komt de natuur vanzelf weer op gang. Onze kuststrook beschermt dan beter tegen hoog water. Het gebied wordt weer prachtig groen en nodigt uit tot lange wandelingen of een rondje rennen.

Image
Uitzicht op Rotterdam vanaf het eiland van Brienenoord.
Natuurherstel in de delta vraagt om creativiteit. Foto: Gerben Overweg.

Grotere plannen

Maar ARK droomt ook over groter natuurherstel. Anke en Thijmen leggen samen het plan om die droom te realiseren uit. De titel van dat plan ‘Tweestromenland-Zelfrijzende Deltastad’ verklapt al een deel van de bedoeling.
Dit plan won de E.O. Wijersprijs voor de regio Rijn-Maasmonding. Hierin trekt ARK samen op met onder andere de TU Delft, de Erasmus Universiteit, WNF en diverse landschapsarchitecten. Een uitgangspunt is om de Nieuwe Waterweg weer een natuurlijker profiel te geven. Door grote zeeschepen om te leiden via het Calandkanaal, kan de Nieuwe Waterweg langzaamaan weer natuurlijker gaan stromen en ondieper worden door aangespoeld slib vast te leggen. Dit sediment zorgt voor een natuurlijke ophoging van de gehele Delta, waarmee het zouter worden van het water voorkomen wordt en een buffer ontstaat tegen de zeespiegelstijging.

Tiengemeten

Hoe pakt een natuurlijker profiel uit in de praktijk? Daarvoor gaan we op pad naar het Eiland Tiengemeten. Het is een unieke plek. Wat eerst intensief beheerd landbouwgebied was, is teruggegeven aan de natuur. Het ligt midden in het Haringvliet en is alleen via een pontje bereikbaar. Dat zorgt ook meteen voor het eilandgevoel. Natuurmonumenten voert het beheer over het eiland. Er zijn een natuurlijke speelplek, twee musea, een bezoekerscentrum en een historisch akkercomplex gerealiseerd vertelt boswachter Ralf Joosse. Hij neemt ons mee in de uitdagingen van dit gebied. De verzilting, het intensieve beheer, waaronder ook de worsteling met invasieve exoten.
Dat laatste is goed te zien vanaf een dijkje langs moerasgebied De Weelde. Een compleet geel tapijt van waterteunisbloem strekt zich uit. Op zich een leuk gezicht, maar wel een bedreiging voor open moeras. Een voorbij flappende zeearend trekt daarna onze aandacht, misschien om het belang van visrijke plassen te benadrukken? Kan de natuur dan ook zelf zorgen voor open water in dit dynamische gebied? Een gedachte die bij veel ARKers speelt tijdens deze rondleiding. 

Image
Op stap met de boswachter op Tiengemeten
Met de boswachter verkennen we Tiengemeten. Foto: Anne Marie Pronk.

Als we bij de uitzichtheuvel aankomen is het hele gebied te overzien. Vlinders fladderen om ons heen en op de slikken foerageren eenden, ganzen en steltlopers. Ze schrikken op door een jagende visarend, die meerdere malen het water in duikt en een visje verschalkt. Doordat we uitgebreid doorpraten met Ralf en elkaar komen we helaas niet toe aan het wildste deel van het eiland. We komen graag nog eens terug! De boswachter krijgt als dank het splinternieuwe boek ‘Wildernis in Eigen Land’ van ARK- collega ecoloog en illustrator  Jeroen Helmer. De inzichten in dit boek kunnen misschien helpen om in gezamenlijkheid natuurlijke processen nóg meer ruimte te geven op deze plek.

Image
In gesprek op de uitzichtheuvel van Tiengemeten
In gesprek op de uitzichtheuvel van Tiengemeten. Foto: Anne Marie Pronk.

Die avond eten we op de camping, genieten we van een spelletje, een kanotochtje en de verhalen en liedjes bij het kampvuur.

Eiland van Brienenoord

De volgende ochtend snellen we met waterbus en watertaxi langs de mooie skyline van Rotterdam naar het eiland van Brienenoord. Het water spat ons om de oren. Daar aangekomen vertellen bevlogen deltastad-wetenschapper Han Meyer, betrokken ambtenaar Pieter de Greef en ontwerper Wolbert van Dijk over het tot stand komen van dit wilde eiland midden in de stad. Het afwisselende eiland met moerasbossen, slikken, natuurlijke begrazing en ook ruimte voor recreatie is inmiddels inspiratie voor meer percelen deltanatuur langs de Maas. Daar is ook meer ruimte gemaakt voor een meer natuurlijk getijdenlandschap. 

Image
De sprekers worden bedankt.
Als dank ontvangen de sprekers het boek 'Wildernis in eigen land'. Foto: Anne Marie Pronk.

In de nabije toekomst wordt op deze plek de getijdennatuur nog verder uitgebreid. De ambitie is om het stadion de Kuip er een plek in te geven. Het unieke plan Feyenoord City 2.0 is een doorontwikkeling van het eerdere onderzoek naar een nieuw stadion voor Rotterdam. Thijmen vertelt: “De Kuip blijft toch bestaan, maar die wordt opgenomen in Getijdepark Feijenoord”. “Rond deze aantrekkelijke rivieroever is dan plaats voor woningen, waar je kunt genieten van de natuur om de hoek”. En dat is precies het gedachtengoed van ARK; mensen én natuur profiteren samen van meer ruimte geven aan de natuur en de natuurlijke processen.

Image
Uitleg over de natuurlijke ontwikkeling van Eiland van Brienenoord
UItleg over de natuurlijke ontwikkeling van het Eiland van Brienenoord. Foto: Gerben Overweg.

Na een overheerlijke vegetarische lunch aan lange tafels in de stralende zon bij Buitenplaats Brienenoord gaan we mee op excursie langs de natuurlijke slikken, het moerasbos, en de strandjes. Op die plekken is onder andere de natuurlijke ophoging door sediment goed te zien. Dat werkt zo: de rivier brengt tijdens hoog water slib mee, dat in de begroeiing achterblijft. Zo hoogt de oever op een natuurlijke manier steeds verder op. Dankzij de enthousiaste verhalen van Wolbert en Thijmen is het niet zo moeilijk om de natuurlijke verbinding tussen eiland en stadion al helemaal voor je te zien. Sommige collega’s gaan nog even naar de oostkant om op zoek te gaan naar de Schotse Hooglanders die het landschap open en gevarieerd houden.

Image
UItzicht op de nieuwe plannen bij Feijenoord
Samen kijken we uit naar de natuurlijke verbinding tussen het eiland van Brienenoord en Feyenoord City. Foto Anne Marie Pronk.

We kijken terug op prachtige dagen, waar ontmoeten, kennis opdoen en plezier maken hand in hand gaan. Geïnspireerd om meer aandacht en ruimte voor wilde natuur te creëren en daarmee nog meer partners te inspireren.

ARK is voornamelijk een thuiswerkorganisatie. Jaarlijks is er een 2-daagse in één van onze voorbeeldgebieden om samen de actuele stand van zaken te ervaren.